Subject Areas :
Keywords:
Abstract :
گزارش نشست «کند و کاوی در ماهیت خیابان لاله زار و پیامدهای اجتماعی احیاء آن»
تهیه و تنظیم: وحید خاکدان
اقدامات شهرداری تهران در راستای ساماندهی، بهسازی، نوسازی و احیای یکی از خیابانهای قدیمی شهر تهران (که میتوان از آن به عنوان یکی از نمادهای هویتی شهر تهران یادنمود) که از دیرباز تا کنون مورد توجه متخصصان حوزههای مختلف بوده است بهانهای بود تا نشستی با عنوان "کند و کاوی در ماهیت خیابان لاله زار و پیامدهای اجتماعی احیای آن" با همت گروه علمی و تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران و مشارکت گروه مطالعات شنبه شهر و مرکز علمی و تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در روز چهارشنبه مورخ 22 آبان سال ۱۳۹۸ در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در سالن اجتماعات انجمن جامعه شناسی ایران برگذار گردد.
هدفهای بیان شده از سوی مدیریت شهری در راستای ساماندهی، بهسازی، نوسازی و احیای این خیابان را میتوان به قرار زیر بیان نمود:
· احیای بافت تاریخی و فرهنگی خیابان لالهزار
· بهبود منظر شهری و ایجاد فضای عمومی شهری
· تغییرات در معماری و نشانههای شهری برای نمود بافت تاریخی خیابان لالهزار
· افزایش امنیت شهری و حذف فضاهای بی دفاع شهری
· گسترش فضای پیاده محور و بهبود پیادهراه‌ها
· غنی سازی اوقات فراغت شهروندان تهرانی
· ایجاد حیات جمعی شهروندان با بازتولید فضای تاریخی و فرهنگی خیابان لالهزار
· ترویج روحیه گردشگری
· جذب سرمایهگذاران به این خیابان
· و...
دراین نشست تلاش شد تا نخست با بررسی پیشینه شکلگیری و فرآیندتغییرات رخ داده در این خیابان در دورههای مختلف تاریخی شناختی کلی در خصوص آن برای حاضران ایجاد و در ادامه به بررسی برخی از پیامدهای اجتماعی تغییرات رخ داده توسط مدیریت شهری در این خیابان اشاره شود. به این منظور جناب اقای مهندس مجید منصور رضایی موسس و مدیر مطالعاتی شنبه شهر و جناب اقای دکتر هادی برغمدی مدیر مرکز علمی و تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی جهاد دانشگاهی با انجام دو سخنرانی به دو وجه اشاره شده در این خصوص پرداختند.
در ابتدا آقای مهندس منصور رضایی سخن خود را در خصوص تهران و سیر تاریخی پایتخت بودن تهران از دوره قاجار تا به امروز آغاز کردند، ایشان تقاطع خیابان لاله زار با خیابان انقلاب را دروازه زمان تهران خواندند و افزودند:
"با گذار از اینجا گذر از سنت به تجدد را مشاهده میکنیم، از تهران شناخت خوبی وجود ندارد، در زمان قاجار تهران یک روستای ساده مثل بقیه روستاها بوده و در زمان آقا محمد خان قاجار تهران به پایتخت تبدیل میشود، اما سوال اینجاست که چرا در بین آن همه روستای پر از ثروت، هنر و مدنیت تهران که در آن زمان یک روستای ساده بوده است به پایتختی برگزیده میشود؟ محدوده این پایتخت به این شکل است که جنوب آن توپخانه و مولوی امروزی بوده است، اما اگر از موضوع آقا محمد خان بگذریم و برسیم به این جریان تجدد و خیابان لاله زار، باید به سه تن از شاهان اشاره کنم: فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار که تجدد شهری نتیجه عملکرد ناصرالدین شاه است، در آن زمان این تجددی که در تهران در حال رخ دادن است ارتباطی با تجدد عمومی که در حال رخ دادن است، دارد و اینکه به صورت کلی چرا به آن تجدد گفته میشود، ناصرالدین شاه بعد از ملاقات با امیرکبیر و تاسیس مدرسه دارالفنون توسط امیرکبیر که این مدرسه اثر بسزایی در توسعه شهر داشت، اولین نقشه تهران را تهیه کرد که 4 کیلومتر مربع بود ( امروز تهران 750 کیلومتر مربع است ) در آن زمان ناصرالدین شاه از مدرسه تهران می‌خواهد که طرح توسعه تهران را با الگوی اروپایی و به طور مشخص فرانسوی آماده کند، در این طرح توسعه خیابان تحت عنوان راه، معبر و... جایگاه بسیار مهمی پیدا می‌کند چرا که خیابان شهر را گسترش میدهد وسعت تهران را از چهار کیلومتر مربع به نه کیلومتر مربع تغییر داد."
ایشان در ادامه بیان داشتند که:
"در این دوره با به وجود آمدن مغازهها، در جداره خیابان لالهزار کاربری مسکونی ـ تجاری پدید میآید و به سمت الگوی اروپایی پیش می‌رود. بسیاری از جلوههای مدرنیته مثل اولین گل فروشی، اولین کافه، اولین تئاتر، اولین سینما، اولین پاساژ و... در این مرحله اتفاق می‌افتد. در لاله زار در زمان شکلگیری حکومت پهلوی در سال 1304 و روی کارآمدن رضاشاه یک جریان اقتدارگرا شکل میگیرد، معماری های آن دوره بیانگر تجلی این نگاه اقتدارگرا است. وجود تعداد زیادی سالن تئاتر، سینما، چاپخانه و کافه نشان دهنده پویا و فعال بودن خیابان لاله زار است، این خیابان وجوه مهمی برای تهران دارد که یکی از آنها وجه معماری است، در دهه 1310 تا 1330 ما معماران درجه یکی را در ایران داریم مثل مارکوف که از دل مدارسی که جریان مدرنیته را نمایندگی می‌کنند بیرون آمده‌اند. همچون مدرسه هنرهای زیبای پاریس، این معماران بسیار توانمند بودند برای معماری ساختمانهای خیابان لاله زار، و این خیابان با پتانسیل بالای خود به آنها امکان خلق آثار هنری در معماری مدرن آن دوره را می داد. یکی دیگر از جریاناتی که در این خیابان وجود داشت، جریان کافه نشینی و یا روشنفکری است، در پیش از دهه 1320 کافههای تهران در لالهزار فضایی برای شکلگیری یک جریان فرهنگی بود و فقط جایی برای ملاقات و غذا خوردن نبوده است، جریان دیگری که این خیابان از آن پشتیبانی می‌کند جریان سینما است، تعداد زیادی سینما در لاله زار وجود داشت که اولین فیلم ایرانی به نام دختر لر در این سینما ها نمایش داده میشود.
در خیابان لاله زار یک هتل بی‌نظیر وجود دارد به نام گراند هتل، همچنین خیابان لاله زار از جمله معدود خیابانهایی است در ایران و جهان که موسیقی در آن اجرا میشده است و با عنوان موسیقی لاله زار معروف بوده است.
موضوع دیگری که در این خیابان به چشم می‌خورد، تولید مجلات بود، بسیاری از مطبوعات مثل کیهان، مطبعه فاروس و دیگر روزنامهها در اینجا بودند، در مجموع میخواهم به این برسم که بسیاری معتقد هستند که جریان اضمحلال خیابان لالهزار چگونه شروع شد و شکل گیری آن چگونه شروع شد؟ این سوال را باید اینگونه پاسخ داد که اگر لاله زار خودش ماحصل جریان تجدد بود، خودش هم نیز قربانی این تجدد شهری است، این به آن معناست که با توسعه تهران سینماهای جدیدی در دهه چهل و پنجاه ساخته میشود. در خیابانهایی مثل تخت جمشید، ولیعصر، یوسف آباد و... همچنین کافه های جدیدی ساخته میشود، هتلهای جدیدی ساخته میشود، این امر باعث میگردد خدماتی که در لاله زار وجود داشت به جاهای دیگری مثل تجریش منتقل شود. از انقلاب سال پنجاه و هفت(با توجه به اینکه معمولا بعد از هر انقلابی نماد های حکومت قبلی از بین برده میشود) به خیابان لاله زار به عنوان کالبد هر گونه فساد، هر گونه فحشا و هر گونه امر ناپسند حمله میشود و تمام مشروب فروشیها، کابارهها، مراکز فساد بسته میشوند، اما در کنار اینها سینما، تئاتر، کتاب فروشی ها هم تعطیل میشود و این جریان به همه چیز بسط پیدا می‌کند، بر همین اساس ما با یک جریان جا به جایی بعد از انقلاب در این خیابان مواجه هستیم که فروشندگان لوازم الکتریکی در آنجا مستقر میشوند که تا امروز هم وجود دارند."
آقای رضایی در پایان سخنان خود به مقایسه خیابانی در ترکیه با لالهزار که شباهتهایی در برخی از ویژگیها با یک دیگر دارند پرداخته ودر این خصوص بیان داشتند:
"خیابانی در ترکیه وجود دارد به نام استکلال ( استقلال ) که مانند خیابان لاله زار یک دوره افول دارد و تمام ساختمانهای ارزشمندش به انباری و تولیدی تبدیل شه بود و تمام صاحبانش به جاهای دیگری مهاجرت کردهبودند، تا سال 1992 خیابان استکلال خرابهای بود مانند لاله زار ما، اما در سال 1992 دانشگاه " آی تی یو" با برخی از "ان جی او"ها و شهرداری تصمیم میگیرند که نمای جلوی همه ساختمانها را تعمیر کنند و از صاحبان مغازههای قدیمی که به خارج مهاجرت کردند در خواست میشود که باردیگر به این خیابان برگردند و کسب و کار خود را احیا کنند و این خیابان به پیاده راهی زیبا تبدیل میشود و این همکاری میان بخش خصوصی، بخش دولتی و نهادهای مردمی موجب شده است که این خیابان به یکی از مکانهای گردشگری این کشور تبدیل شده و سالانه میلیونها گردشگر داخلی و خارجی به خود جذب نماید."
در ادامه آقای دکتر هادی برغمدی سخنانشان را با ارائه گزارشی از تصمیم مدیریت شهری در خصوص خیابان لالهزار آغاز نمود و تلاش کرد تا با نگاهی به اقدامات و تصمیمهای گرفته شده در خصوص این خیابان که برخی از آنها به سال 1380 مروبط میشده است به آنچه موجب شده مدیریت شهری امروز دست به اقداماتی در این خیابان بزند اشاره نماید. ایشان در این خصوص بیان داشتند:
"شهرداری منطقه ۱۲ تهران در این خیابان و اقدامات مدنظر پیش از هر اقدامی تصمیم گرفت پیامدهای اقدام خود بسنجد و مشخص کند که با این اقدام چه اتفاقی برای کسبه، ساکنان، موتوریها و سایر ذینفعان خواهد افتاد. در این مقطع زمانی گروه پژوهشی مربوط به اتا وارد میدان شد، در نخستین اقدام برآوردی که ما به دست آوردیم چیزی حدود ۵۷۰۰ واحد فعال در لاله زار و حومه آن در حال فعالیت بودند که باید مورد بررسی قرار میگرفتند. بعد از ورود به فضا مطالعات اسنادی، میدانی، تطبیقی و پیمایش با گروههای مختلف انجام شد و در این راستا مصاحبههای فردی با مسئولان، نهادهای فعال همچون اتحادیه الکتریکی، شورایاران، متخصصان این حوزه، نهادهای فعال در لالهزار، سازمانهای ذینفع و... صورت پذیرفت"
از جمله نکات مهم در این پژوهش که ایشان به آن اشاره نمودند تعداد فراوان پژوهشهای انجام شده در حوزههای مختلف در خصوص این خیابان بوده است که از نظر ایشان این تعدد مطالعات از سویی اهمیت این خیابان برای متخصصان حوزههای مختلف را نشان میدهد و از سوی دیگر نشان از آن دارد که در دورههای مختلف مدیریتی این خیابان و اصلاح و یا تغییر در وضعیت آن از جمله دغدغههای مدیران شهری بوده و هست.آقای دکتر برغمدی در ادامه ودر بیان برخی از مطالعات اسنادی خود بیان داشتند:
"براساس نتایج به دست آمده از مطالعات اسنادی، برتری پیاده به سواره در لاله زار واقعیتی بود که با کلیه اسناد بالادستی همخوانی دارد، بنابراین منع قانونی برای این موضوع وجود ندارد، حتی بهطور مشخص دراسناد بالادستی اشاره شده است که این خیابان باید به پیاده راه تبدیل شود."
از جمله نکاتی که ایشان در سخنان خود به آن اشاره نمودند اشاره به برخی نتایج حاصل از سرشماری نفوس و مسکن در این محدوده بوده است. ایشان بیان داشتند که جذب جمعیت ساکن و جلوگیری از مهاجرت از جمله مسائل مهم برای مدیران شهری منطقه12 شهرداری تهرران از سالهای گذشته بوده است و خالی شدن از سکنه به عنوان یکی از مسائل این منطقه مطرح بوده است. اما با توجه به دو سرشماری اخیر این منطقه افزایش جمعیت و مهاجرپذیر بوده است. هرچند بررسی علت مهاجرپذیری این منطقه پژوهشی مستقل را میطلبد اما باید در کنار اقدامات شهرداری در این منطقه عامل اقتصادی و سختی سکونت و گرانی آن در سایر مناطق را نیز در شمار متغیرهای موثر بر این رخداد قلمداد نماییم. آنچه در این بین قابل تامل است کاهش جمعیت محله لالهزار ـ فردوسی در این وضعیت(یعنی افزایش جمعیت منطقه12 شهرداری تهران) است. این کاهش جمعیت زمانی که درکنار تغییر نسبت جنسی و افزایش مردان نسبت به زنان و همچنین افزایش بعد خانوار قرار میگیرد نشان از افزایش خانههای مجردی و احتمالا خانههای کارگرنشین در این محله دارد که نیازمند توجه بیشتر مدیران شهری است.
دکتر برغمدی در خصوص سایر نتایج این طرح اضافه کردند:
"در نیاز سنجی که ما انجام دادیم مشخص شد این بهسازی و نوسازی معابر جزء دغدغه های کسبه در لاله زار بوده است، در حوزه هویت شهری سازمانهای زیادی پای کار هستند، به عنوان مثال سازمان میراث فرهنگی تلاش دارد لاله زار را ثبت تاریخی کند و معتقد است با این اقدام میتواند به تغییرات کالبدی در این خیابان پایان داده و بناهای باارزش را حفظ نماید."
ایشان همچنین از کشف و بررسی برخی آسیبهای اجتماعی در کوچه و پس کوچه‌های لاله زار خبر داده و بیان داشتند که بر اساس مشاهدات گروه پژوهش در روزها و ساعتهای خاصی میتوان فراوانی برخی از این مسائل و آسیبها را مشاهده نمود که در این خصوص لکهها و مراکزی شناسایی شده است. بهطور مثال کارتون خوابی، فروش مواد و روسپیگری در برخی از مکانها وجود داشته که از آن جمله میتوان به کوچه باربد و کوچه نوشین اشاره نمود و سایر این الکهها نیز بر روی تصویری مشخص و در اختیار مسئولان شهری قرار گرفته است تا در بهسازی، نوسازی و احیای این خیابان به این موارد نیز توجه گردد.
از جمله نکاتی که در سخنان ایشان وجود داشت ضعف اطلاعرسانی در مورد فعالیتهای انجام شده در این خیابان بود. این ضعف اطلاعرسانی هم در خصوص کسبه و عابران از آنچه قرار است رخ دهد بوده است و هم نهادها و سازمانهای حاضر در خیابان و یا ذینفع. بسیاری از نهادهای مرتبط با موضوع همچون میراث فرهنگی، اورژانس، آتشنشانی، اوقاف و... اعلام کرده بودند که از طرح بیاطلاع هستند که به بیان آقای برغمدی با تشکیل گروههایی در این خصوص و ارائهی پیشنهادهایی برای هماهنگی بیشتر دراین منطقه ستاد ساماندهی خیابان لالهزار تشکیل شده است که این ستاد در تلاش برای ایجاد هماهنگی و همکاری بین ذینفعان فردی، گروهشی و سازمانی در این خیابان بوده است.
در انتهای نشست نیز ایشان با بیان چهار سناریوی پیشنهادی تلاش کردند آیندهی پروژه را در چهار وضعیت ترسیم نمایند و در نهایت پیشنهاد خود را در قالب برنامههایی(نام ارتباطی و نظام اجرا) بیان داشته و تاکید نمودند که در اجرای طرح خیابان لالهزار مشارکت تمامی گروههای حاضر در این خیابان یک ضرورت غیرقابل چشمپوشی بوده و بدون مشارکت آنها این طرح نمیتواند به هدفهای خود دست یابد.
