ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث پیاده راه در بلوار امام زاده حسن کرج
محورهای موضوعی :
اسماعیل جهانی دولتآباد
1
,
رحمان جهانی دولتآباد
2
1 - استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دکتراي جغرافیا و برنامه¬ریزي شهري دانشگاه خوارزمی، تهران
کلید واژه: فضای عمومی شهری, پیاده¬راه, ارزیابی تأثیرات اجتماعی, شهر کرج و امام¬زاده حسن.,
چکیده مقاله :
مطالعۀ حاضر با هدفِ ارزیابی تأثیراتِ ناشی از احداث پیاده راه در محدودۀ بلوار امام زاده حسن(ع) کرج به مرحلۀ اجرا درآمده است. این پیاده راه به طول حدوداً سیصد متر در حد فاصل آستان مقدس امام زاده حسن تا میدان قدس در دستورکار شهرداری کرج قرار گرفته است. مدلِ نظری پژوهش بر مفهوم «پیاده راه به مثابۀ فضای عمومی شهری» استوار بوده، برای ارزیابی پیامدهای ناشی از اقدام از روش های مختلف کمی و کیفی اعم از انجام پیمایش در حوزۀ مداخلۀ پروژه، مصاحبه با گروه های مختلف ذی نفع، بهره گیری از آرای کارشناسانِ حوزه های مختلف و نیز مشاهدات میدانی استفاده شده است. ارزیابی پیامدها در قالب دو سناریو، شاملِ سناریوی انفعالی (تداوم وضع موجود) و سناریوی حداقلی (تعدیل وضع موجود) صورت گرفته و در ارزیابی هر کدام از سناریوها، پیامدهای اقدام در سه حوزه شامل بافت ترافیکی، اجتماعی و نهادی بررسی شده است. نتایج حاکی از آن است که محدودۀ مورد بررسی در وضعیت فعلی با مسائل ترافیکی، اجتماعی و نهادیِ عدیده ای دست به گریبان است که در صورت تحقق سناریوی اول و تداوم این وضع در هر سه حوزۀ یادشده، شاهد غلبۀ کامل تأثیرات منفی، اعم از مسائل ترافیکی، مخالفت ها و نارضایتی اهالی و افزایش آسیب های اجتماعی محدوده، بر تأثیرات مثبت خواهیم بود. در صورت تحقق سناریوی اول (اتخاذ رویکرد انفعالی) در هیچ کدام از حوزه های سه گانۀ ترافیکی، نهادی و اجتماعی، وضعیت مطلوبی برای محدودۀ مورد بررسی پیش بینی نمی شود. به عبارت بهتر، محدودۀ مورد نظر در وضعیت فعلی با چالش هایی مواجه است که لزوم ایجاد تغییر در این محدوده را ضروری می-نماید. این در حالی است که نتایج نشان می دهد اجرای هرگونه اقدام حداکثری در محدودۀ مورد بررسی نیز به دلیل نبودِ بسترهای قانونی، عملیاتی و مالی دور از انتظار است. بنابراین طرح پیشنهادیِ اتاف، اتخاذ رویکرد حداقلی در اجرای پروژه پیاده راه سازی را به عنوان گزینۀ مطلوب معرفی می کند. این طرح بر این ایده استوار است که در صورت تصویب و تصمیم مدیران شهری مبنی بر اجرایی شدن پروژۀ پیاده راه سازی، این پروژه در دو فاز مستقل اما با اهداف مشترک، طراحی و اجرا گردد. در فاز اول، مجموعه ای از اقداماتِ اصلاحیِ قبل از مرحلۀ اجرا مدنظر قرار می گیرد و در فاز دوم، بررسی ها و مطالعات کارشناسی و تخصصی در دستورکار قرار می گیرد. در همین قالب، گروه اتاف تلاش کرده است تا راهکارهایی را در جهت اجرای بهترِ هر کدام از فازهای یادشده ارائه نماید.
The present study was conducted to evaluate the effects of the construction of sidewalks in the area of Imamzadeh Hassan Boulevard in Karaj. This sidewalk is about 300 meters long and is located between the holy shrine of Imamzadeh Hassan and Quds Square in the agenda of Karaj Municipality. The theoretical model of the research is based on the concept of “sidewalk as an urban public space” inorder to use the opinions of experts in various fields as well as field observations has been used. The theoretical model of the research is based on the concept of “sidewalk as urban public space”.In order to evaluate the consequences of the action, various quantitative and qualitative methods, including surveying in the field of project intervention, interviews with various stakeholders, using the opinions of experts in various fields, and field observations have been performed. Consequences assessment has been done in the form of two scenarios, including passive scenario (status quo) and minimum scenario (status quo adjustment) and in assessing each of the scenarios, the consequences of the action in three areas including traffic, social and institutional context has examined. The results show that the area under study in the current situation has many problems including traffic, social and institutional issues. If the first scenario is realized and this situation continues in all three areas, we will see the complete dominance of negative effects on the positive effects, including traffic issues, opposition and dissatisfaction of residents and increasing social harms. If the first scenario is realized (adopting a passive approach) in any of the three areas of traffic, institutional and social, the favorable situation for the study area is not predicted. In other words, the area in question in the current situation faces challenges that necessitate a change in this area. While, the results show that the implementation of any maximum action in the area under review is also far from expected due to the lack of legal, operational and financial contexts. Therefore, the proposed plan of Ataf introduces the adoption of a minimal approach in the implementation of the road construction project as a desirable option. If the city managers approve and decide on the implementation of the road construction project, this plan is based on the idea that this project will be designed and implemented in two independent phases but with common goals. In the first phase, a set of pre-implementation corrective measures is considered and in the second phase, undergraduate and specialized studies are on the agenda. In this vein, Ataf Group has tried to provide solutions for better implementation of each of these phases.
فصلنامه علمي- تخصصی «ارزیابی تأثیرات اجتماعی»
ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث پیادهراه
در بلوار امامزاده حسن کرج1
اسماعیل جهانی دولتآباد2
رحمان جهانی دولتآباد3
مطالعۀ حاضر با هدفِ ارزیابی تأثیراتِ ناشی از احداث پیادهراه در محدودۀ بلوار امامزاده حسن(ع) کرج به مرحلۀ اجرا درآمده است. این پیادهراه به طول حدوداً سیصد متر در حد فاصل آستان مقدس امامزاده حسن تا میدان قدس در دستورکار شهرداری کرج قرار گرفته است. مدلِ نظری پژوهش بر مفهوم «پیادهراه به مثابۀ فضای عمومی شهری» استوار بوده، برای ارزیابی پیامدهای ناشی از اقدام از روشهای مختلف کمی و کیفی اعم از انجام پیمایش در حوزۀ مداخلۀ پروژه، مصاحبه با گروههای مختلف ذینفع، بهرهگیری از آرای کارشناسانِ حوزههای مختلف و نیز مشاهدات میدانی استفاده شده است. ارزیابی پیامدها در قالب دو سناریو، شاملِ سناریوی انفعالی (تداوم وضع موجود) و سناریوی حداقلی (تعدیل وضع موجود) صورت گرفته و در ارزیابی هر کدام از سناریوها، پیامدهای اقدام در سه حوزه شامل بافت ترافیکی، اجتماعی و نهادی بررسی شده است. نتایج حاکی از آن است که محدودۀ مورد بررسی در وضعیت فعلی با مسائل ترافیکی، اجتماعی و نهادیِ عدیدهای دست به گریبان است که در صورت تحقق سناریوی اول و تداوم این وضع در هر سه حوزۀ یادشده، شاهد غلبۀ کامل تأثیرات منفی، اعم از مسائل ترافیکی، مخالفتها و نارضایتی اهالی و افزایش آسیبهای اجتماعی محدوده، بر تأثیرات مثبت خواهیم بود. در صورت تحقق سناریوی اول (اتخاذ رویکرد انفعالی) در هیچ کدام از حوزههای سهگانۀ ترافیکی، نهادی و اجتماعی، وضعیت مطلوبی برای محدودۀ مورد بررسی پیشبینی نمیشود. به عبارت بهتر، محدودۀ مورد نظر در وضعیت فعلی با چالشهایی مواجه است که لزوم ایجاد تغییر در این محدوده را ضروری مینماید. این در حالی است که نتایج نشان میدهد اجرای هرگونه اقدام حداکثری در محدودۀ مورد بررسی نیز به دلیل نبودِ بسترهای قانونی، عملیاتی و مالی دور از انتظار است. بنابراین طرح پیشنهادیِ اتاف، اتخاذ رویکرد حداقلی در اجرای پروژه پیادهراهسازی را به عنوان گزینۀ مطلوب معرفی میکند. این طرح بر این ایده استوار است که در صورت تصویب و تصمیم مدیران شهری مبنی بر اجرایی شدن پروژۀ پیادهراهسازی، این پروژه در دو فاز مستقل اما با اهداف مشترک، طراحی و اجرا گردد. در فاز اول، مجموعهای از اقداماتِ اصلاحیِ قبل از مرحلۀ اجرا مدنظر قرار میگیرد و در فاز دوم، بررسیها و مطالعات کارشناسی و تخصصی در دستورکار قرار میگیرد. در همین قالب، گروه اتاف تلاش کرده است تا راهکارهایی را در جهت اجرای بهترِ هر کدام از فازهای یادشده ارائه نماید.
واژه‌هاي کلیدی: فضای عمومی شهری، پیادهراه، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شهر کرج و امامزاده حسن.
مقدمه
در شهرهاي قديم ايران، شكلگيري راهها و فضاهاي شهري بر اساس مقياس و نياز حركت پياده بوده، اما در سنت شهرسازي رايج، برنامهريزي براي ماشين همواره مقدم بر برنامهريزي براي انسان است (کوکبی و دیگران، 1391: 98). با این حال امروزه مطابق با اسناد چشمانداز و اهداف اسناد بالادستی توسعۀ شهرها همچون «طرحهای جامع» و «طرحهای تفصیلی»، تغییر در نگرش به شهر و تعریف فضای شهری انسانمحور در تقابل با شهر سوارهمحور، به عنوان یکی از ملاحظات اصلی مدیریت شهری مطرح شده است. از همینرو شهرداری کرج در سالهای اخیر کوشیده است تا امکان تقویت حرکت پیاده و کاستن از غلبه اتومبیلها را از طریق پیادهراهسازی در برخی محورها فراهم آورد. اما قدر مسلم این است که لزوم توجه به پیامدهای گوناگون و به طور خاص، پیامدهای اجتماعی و فرهنگیِ ایجاد و توسعۀ چنین فضاهایی و پیشبینی درست آن بر اساس واقعیات موجود، به همان اندازه مهم است که ضرورتِ تسلط رویکرد انسانمحور بر سیاستها و اقدامات شهری.
در همین راستا، ارزیابی تأثیر اجتماعی و فرهنگی (اتاف) مطرح میشود که پیآمد نظری و عمدتاً روششناختی آگاه شدن بر کارکردهای پنهان پروژههای توسعه است. به موجب آن، اجرای هر طرح، سیاست یا برنامه توسعهای قبل از اجرا با مجموعهای از مناسبات محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درگیر است که تجربۀ برنامههای توسعه نشان میدهد تا زمانی که هماهنگی لازم بین این مناسبات ایجاد نشود، اجرای طرح توسعهای با موفقیت چندانی همراه نبوده، اهداف مورد نظر به طور کامل محقق نخواهد شد (روچ، 1387).
احداث پیادهراه در منطقه 2 شهر کرج نیز یکی از اقداماتی است که با ماهیتی عمدتاً ترافیکی در راستای کاهش خودرومحوری، افزایش فعالیتهای پیاده و بهبود محیط شهری از سوی شهرداری کرج مطرح شده است. محدودۀ اجرای این طرح در حد فاصل آستان مقدس امامزاده حسن(ع) تا میدان قدس تعریف شده است که مسافتی حدود سیصد متر را در برمیگیرد (شکل شماره 1).
از عناصر اصلی شکلدهنده محدودۀ یادشده که نقش عمدهای در جذب سفرهای آن دارد، میتوان به کاروانسرای تاریخی شاه عباسی، محوطه دانشکده کشاورزی و آستان مقدس امامزاده حسن(ع) اشاره نمود که عمدتاً در مقیاس منطقهای و فرامنطقهای فعالیت دارند.
وجود عناصر یادشده و ارتباط بین آنها، یک چرخۀ زیستگاهی را شکل میدهد که با خودرومحوری و ازدحام سواره همخوانی ندارد و شهرداری کرج را مجاب به ایجاد و توسعۀ پیادهراه در آن میکند. این در حالی است که کارکرد گذرگاهی این محدوده بهویژه در بلوار امامزاده حسن و قدس، موجد نقش ترافیکی آن برای بسیاری از شهروندان نیز است. بنابراین سازمان متولی، ضمن در نظر گرفتن امکان ایجاد و توسعۀ پیادهراه برحسب شاخصههای ترافیکی، طرح پیادهراهسازی در حد فاصلِ آستان مقدس امامزاده حسن(ع) و میدان قدس را مطرح نموده است.
اجرای این طرح مستلزم ایجاد تغییراتی در محدودۀ یادشده اعم از تملک بخشی از املاک واقع در محدوده، ساماندهیِ ترافیکیِ میدان توحید (حذف میدان و تبدیل آن به تقاطع چراغدار) و بلوارهای شریفی و قدس (دوطرفه شدن بلوارها و تغییر جهات حرکتی)، سنگفرش کردن معبر، کاشت درخت و ایجاد فضای سبز در پیادهراه، تزیین پیادهراه از طریق روشنایی و مبلمان شهری، تعبیه فضاهای مناسب برای ارائه خدمات و تسهیلات با هدف افزایش کنشهای جمعی و... است.
شکل 1- مشخصات فنی و موقعیّت جغرافیایی محدودۀ اجرای طرح
(مهندسین مشاور آیریانا طرح و برنامه، 1396)
با توجه به توضیحات یادشده میتوان اذعان نمود که یکی از مسائلی که پروژه مورد بررسی در بدو امر با آن مواجه خواهد بود، بحث اقناع صاحبان املاکِ در معرض طرح و نیز جلب مشارکت سایر اهالی و کسبۀ محدوده درباره اجرای طرح است. بنابراین نحوۀ تعامل مجریان با اهالی محدودۀ اجرای پروژه و شیوههای اقناع و جلب مشارکت آنها، یکی از نکات بسیار مهمی است که در اجرای طرح احداث پیادهراه در حد فاصلِ آستان مقدس امامزاده حسن(ع) و میدان قدس باید مدنظر قرار گیرد. تجارب اقدامات مداخلهای در شهرها حاکی از آن است که غفلت از این مسئله به نوعی منجر به زیر سؤال رفتن مفهوم حکمرانی خوب نزد شهروندان و بهویژه ساکنان حوزه مداخلۀ پروژه خواهد شد.
نکته مهم بعدی که در اینجا باید مدنظر قرار گیرد، تغییرات احتمالی در وضعیت شاخصههای ترافیکی محدوده در اثر احداث پیادهراه است. با اجرای این طرح، الگوهای ترافیکی محدودۀ میدان قدس و خیابان‌های اطراف و موازی آن احتمالاً دچار دگرگونی میشود و این دگرگونی برحسب نحوۀ اجرا و مدیریتِ پروژه ممکن است به سمت بهتر شدن یا بدتر شدن اوضاع در این محدوده حرکت کند. طبق این بررسیها، گزینههای جایگزینی که قرار است بار ترافیکی ایجادشده در اثر احداث پیادهراه در حد فاصلِ امامزاده حسن(ع) و میدان قدس را به دوش بکشند، (برای مثال تقاطع توحید و بلوارهای شریفی و قدس) ممکن است ظرفیت لازم برای تردد حجم زیاد سواره را بنا به دلایل گوناگون نداشته و یا حجم زیاد تردد با بافتِ غالبِ این مناطق همخوانی نداشته باشد. این در حالی است که در وضعیت فعلی نیز محدودۀ میدان قدس، چهارراه دانشکده و بلوار امامزاده حسن(ع) در حد فاصل امامزاده تا میدان قدس به دلیل تنوع فراوان در کاربريها، اعم از مذهبی، آموزشی، فرهنگی - سیاسی، تاریخی، تجاري، خدماتی، مسکونی و... هر روزه حجم زیادي از سفرهاي روزانۀ افراد را در خود جاي میدهد و بار ترافیکی سنگینی را متحمل میشود.
همچنین به دلیل قرارگیري بلوار امامزاده حسن در مسیر دسترسی به اتوبان کرج – قزوین، روزانه محل تردد بسیاري از وسایل نقلیه شخصی، عمومی و ماشینآلات سنگین همچون کامیون است که این تردد و رفتوآمد روزانۀ وسایل نقلیه در این محدوده، درصد قابل توجهی از ترافیک موجود در آن را شامل میشود. از سوی دیگر، مراجعۀ روزانه افراد به محدودۀ مورد بررسی براي رفع نیازهاي روزانه و انواع رفتوآمدهاي دیگر سبب شده افرادي که با وسیلۀ نقلیه شخصی به این محدوده مراجعه میکنند، براي توقف در محدوده، وسایل نقلیه خود را در اطراف خیابان پارك کنند. بدیهی است که در صورت احداث پیادهراه و جذب مسافر بیشتر در این محدوده و نیز محدود شدن پارک حاشیهایِ موجود در بلوارهای امامزاده حسن(ع) و شریفی، مسائل یادشده نیز تشدید خواهد شد. همچنین با افزایش جمعیت پیاده، مسائل ایمنیِ ناشی از تداخل سواره و پیاده بهویژه در معابر منتهی به محدودۀ اجرای طرح نیز محتمل خواهد بود.
از دیگر مسائلی که ممکن است در موفقیت یا عدم موفقیت پروژه مورد بررسی اثرگذار باشد، بحث آسیبهای اجتماعی و احساس امنیت در محدودۀ اجرای طرح است. در محدودۀ مورد بررسی در مطالعۀ حاضر، وجود پدیدههایی مانند دستفروشها، متکدیان، خرید و فروش اجناس سرقتی، گرمخانۀ مخصوص بانوان و همبودگی ناهمسازِ این پدیدهها با عناصر فرهنگی و مذهبی محدوده، بهویژه آستان مقدس امامزاده حسن(ع)، قطعاً شبهاتی را درباره وضعیت آسیبهای اجتماعی و احساس امنیت در صورت احداث پیادهراه به ذهن متبادر میسازد که میبایست مورد توجه قرار گیرد. همچنین با توجه به عدم برخورداری محدودۀ بلوار امامزاده حسن از حیات شبانه، بحث احساس امنیت هنگام شب نیز یکی از نکات دیگری است که میبایست در ارزیابی تأثیرات پروژۀ پیادهراهسازی مدنظر قرار گیرد.
از سوی دیگر، اختصاص بخش قابل توجه محدودۀ مورد مطالعه به فعالیتهای تجاری، لزوم توجه به بافت اقتصادی را به عنوان حوزۀ دیگر ارزیابی تأثیرات مطرح میسازد. تغییرات در قیمت زمین و املاک واقع در محدودۀ مورد مطالعه، تغییر در ترکیب کسبوکارها و معیشت افراد فعال در حوزۀ تجاری این محدوده، تغییر در اجارهبهای واحدهای تجاری محدوده، ورود کسبوکارهای جاذب پیاده و مسائلی از این دست با اجرای طرح یادشده، دور از ذهن نیست و نیاز به بررسیهای جامع و دقیق دارد.
قابل ذکر است که پیاده‌راهِ بلوار امامزاده حسن، یکی از اولین اقدامات برای احیای فضاهای عمومی و تحقق مفهوم شهر انسانی در شهر کرج محسوب میشود و به عنوان یکی از نخستین تجربه‌ها در دورۀ اخیر می‌تواند