ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث پارکینگ¬های عمومی (مطالعۀ موردی: احداث پارکینگ عمومی در ناحیه 5 منطقه 14 شهرداری تهران)
محورهای موضوعی :
1 - كارشناس ارشد جامعه‌شناسي
کلید واژه: ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی, پارکینگ عمومی و منطقه 14 شهرداری تهران,
چکیده مقاله :
اصل انسان محوری در حمل ونقل پایدار به معنای توسعه و ایجاد زیرساخت ها بر مبنای احترام به حقوق شهروندی و انسانی است و پارکینگهای عمومی به عنوان یکی از زیرساخت های مهم حمل ونقل در این زمینه، سهم بالایی دارند. اجرای طرح احداث پارکینگ عمومی در ناحیه 5 منطقه 14، پاسخی به نیازهای شهروندان درباره مشکلات ترددی و افزایش شاخص های حمل ونقل پایدار شهری است. پژوهش حاضر در پی شناسایی و پیش بینی تأثیرات و انواع پیامدهای احتمالی اجرای طرح و اقدامات تعدیلی مناسب در چارچوب مطالعات ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی است. رویکرد روشی این پژوهش را می توان به واسطه استفاده از فنون و ابزار مختلف، ترکیبی نام نهاد. داده های پژوهش از طریق پیمایش (ساکنان و مراجعان)، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختمند و مشاهده گردآوري شده است. در بخش دیگر پژوهش از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، سه مکان با اولویت انتخاب شد و با مرور شاخص های موجود در زمینه مکان یابی پارکینگ های عمومی، چهار شاخص شناسایی شد. سپس با توجه به نتایج مصاحبه با کارشناسان حمل ونقل، مسئولان، آگاهان محلی و انجام بازدیدهای میدانی کارشناسان، مکان مناسب برای احداث پارکینگ در سطح محدوده مورد مطالعه پیشنهاد شده است. نتایج نشان داد که کمبود فضای پارک خودرو با وجود فعالیت مراکز اداری، خدماتی و تجاری با عملکرد فرامنطقه ای در این محدوده باعث افزایش حجم ترافیک ساکن و به شکل مستقیم روی بهره برداری از پتاسیل حاصلۀ این مراکز تأثیر منفی داشته و ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی و اقتصادی زندگی ساکنان را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش قانون گریزی ابزاری در میان شهروندان، رونق کسب وکار بازار گل محلاتی، افزایش ایمنی، کاهش خشونت، بهبود منظر شهری و افزایش سرانه های خدماتی از مهم ترین پیامدهای شناخته شدۀ احداث پارکینگ عمومی در این محدوده است. در نهایت با بررسی زمین های سطح محدوده، مناسب ترین مکان برای احداث پارکینگ و چگونگی طراحی بهینه پارکینگ برای پاسخگویی به نیازهای آینده پیشنهاد شده است.
The principle of human-centeredness in sustainable transport means the development and creation of infrastructure based on respect for civil and human rights and public parkings, as one of the most important transportation infrastructures in this field, have a high share. The implementation of the plan to build a public parking lot in region 5 of District 14 is a response to the needs of citizens regarding traffic problems and increasing the indicators of sustainable urban transportation. The present study seeks to identify and predict the impacts and types of possible consequences of the implementation of appropriate mitigation plans and measures in the framework of social and cultural impact assessment studies. The methodological approach of this research can be called a combination through the use of different techniques and tools. Research data has been collected through surveys (residents and clients), in-depth and semi-structured interviews and observations. In the other part of the research, through GIS, three priority locations were selected and by reviewing the existing indicators in the field of location of public parking lots, four indicators were identified. Then, according to the results of interviews with transportation experts, officials, local informants and field visits of experts, a suitable place for the construction of a parking lot in the study area has been suggested. The results showed that the lack of car park space, despite the activity of administrative, service and commercial centers with extra-regional performance in this area, has increased the volume of Stagnant traffic and it has a direct negative impact on the exploitation of the potential of these centers and has affected various social, cultural, environmental and economic aspects of residents’ lives. Reducing instrumental lawlessness among citizens, boosting the local flower market business, increasing safety, reducing violence, improving the urban landscape, and increasing service per capita are among the most important known consequences of constructing public parking in this area. Finally, by examining the areas of the district, the most suitable place for the construction of the parking lot and how to optimally designed the parking lot to meet future needs has been suggested.
فصلنامه علمي- تخصصی «ارزیابی تأثیرات اجتماعی»
ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث پارکینگهای عمومی
(مطالعۀ موردی: احداث پارکینگ عمومی در ناحیه 5
منطقه 14 شهرداری تهران)1
معصومه محقق منتظری2
اصل انسانمحوری در حملونقل پایدار به معنای توسعه و ایجاد زیرساختها بر مبنای احترام به حقوق شهروندی و انسانی است و پارکینگهای عمومی به عنوان یکی از زیرساختهای مهم حملونقل در این زمینه، سهم بالایی دارند. اجرای طرح احداث پارکینگ عمومی در ناحیه 5 منطقه 14، پاسخی به نیازهای شهروندان درباره مشکلات ترددی و افزایش شاخصهای حملونقل پایدار شهری است. پژوهش حاضر در پی شناسایی و پیشبینی تأثیرات و انواع پیامدهای احتمالی اجرای طرح و اقدامات تعدیلی مناسب در چارچوب مطالعات ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی است.
رویکرد روشی این پژوهش را میتوان به واسطه استفاده از فنون و ابزار مختلف، ترکیبی نام نهاد. دادههای پژوهش از طریق پیمایش (ساکنان و مراجعان)، مصاحبههای عمیق و نیمهساختمند و مشاهده گردآوري شده است. در بخش دیگر پژوهش از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، سه مکان با اولویت انتخاب شد و با مرور شاخصهای موجود در زمینه مکانیابی پارکینگهای عمومی، چهار شاخص شناسایی شد. سپس با توجه به نتایج مصاحبه با کارشناسان حملونقل، مسئولان، آگاهان محلی و انجام بازدیدهای میدانی کارشناسان، مکان مناسب برای احداث پارکینگ در سطح محدوده مورد مطالعه پیشنهاد شده است.
نتایج نشان داد که کمبود فضای پارک خودرو با وجود فعالیت مراکز اداری، خدماتی و تجاری با عملکرد فرامنطقهای در این محدوده باعث افزایش حجم ترافیک ساکن و به شکل مستقیم روی بهرهبرداری از پتاسیل حاصلۀ این مراکز تأثیر منفی داشته و ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، محیطزیستی و اقتصادی زندگی ساکنان را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش قانونگریزی ابزاری در میان شهروندان، رونق کسبوکار بازار گل محلاتی، افزایش ایمنی، کاهش خشونت، بهبود منظر شهری و افزایش سرانههای خدماتی از مهمترین پیامدهای شناختهشدۀ احداث پارکینگ عمومی در این محدوده است. در نهایت با بررسی زمینهای سطح محدوده، مناسبترین مکان برای احداث پارکینگ و چگونگی طراحی بهینه پارکینگ برای پاسخگویی به نیازهای آینده پیشنهاد شده است.
واژه‌هاي کلیدی: ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، پارکینگ عمومی و منطقه 14 شهرداری تهران.
مقدمه
امروزه افزایش میزان اتکا به خودروی شخصی، یکی از مهمترین چالشهای فراروی سیاستگذاری امور شهری در جهان در حال توسعه به شمار میآید. بر اساس تحقیقات انجامشده، آن دسته از شهرهای در حال توسعه که تولید ناخالص سرانه آنها کمتر از 5000 دلار است، از نرخ رشد سریعتری در زمینه مالکیت خودروی شخصی برخوردار هستند (سرور و امینی، 1392: 279) که تهران نیز جزء این شهرها محسوب میشود. مسائل حملونقل در کلانشهر تهران در زمره مهمترین مسائل شهری است و سیستم حملونقل شهری، نقش اساسی در کیفیت زندگی شهری دارد.
پارکینگها، بخش مهمی از زیرساختهای حملونقل هستند که در مناطق شهری باید پیشبینی شوند. برای اینکه پارکینگها بتوانند به عنوان راهحلی در کاهش بار ترافیک عمل کنند، لازم است به درستی برنامهریزی و کنترل شوند (همان: 285). درباره سیاستهای پارکینگ، توجه به این مسئله اهمیت بسیاری دارد که در هر شهر، میزان پارکینگ کافی برای موفقیت بیشتر مسائل و کیفیت بالاتر زندگی شهروندان لازم است. نکته مهم این است که بیشتر شهرها هنوز به توسعه و ساخت حداقل ظرفیت پارکینگ تعیینشده تأکید دارند، اما شهرهایی که پیشتاز اصلاحات پارکینگ هستند، نیازهای حداقلی را کاهش داده و سیاست حداکثر پارکینگ را جایگزین آن کردهاند. انتخاب درست سیاستهای احداث و مدیریت پارکینگ میتواند کیفیت اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی مراکز شهرها را به دنبال داشته باشد (کرمانشاهی و دیگران، 1397: 17).
در حال حاضر کمبود پارکینگ عمومی در شهر تهران باعث مشکلات متعددی از قبیل اتلاف وقت شهروندان، اشغال فضای معابر و به تبع آن کاهش ظرفیت معبر و کاهش سرعت عبور و مرور، افزایش ترافیک، آلودگی هوا و در نتیجه کاهش رفاه شهروندان شده است. بر اساس آخرین نتایج(1)، در شهر تهران حدود 64 درصد از شهروندان به طور متوسط زمانی بیش از ده دقیقه برای یافتن جای پارک صرف می‌نمایند و یافتن جای پارک خودرو برای 65 درصد از آنان، تنش عصبی زیادی ایجاد مینماید (ر.ک: الوانچی و مقدم، 1398).
در حال حاضر یکی از مشکلات منطقه 14 شهرداری تهران در سطح ناحیه 5، کمبود فضای پارک خودرو است. این محدوده در بخش شرقی منطقه و در جنوب شرقی تهران واقع شده است که فعالیت مراکز مهم خدماتی، اداری و تجاری با فواصل بسیار کمنظیر: بازار گل شهید محلاتی، دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه 14 (مجتمع قضایی شهید محلاتی)، مجتمع خانواده 1، اداره پست شرق تهران، شهرداری منطقه 14، ایستگاه آتشنشانی و مراکز آموزشی موجب افزایش نرخ جذب سفر به این محدوده شده است. این در حالی است که کمبود زیرساخت مناسب جهت پارک خودرو باعث افزایش حجم ترافیک خیابانها و معابر منتهی به این مراکز شده که خود مشکلی جدی بر سر راه بهرهبرداری از پتانسیل حاصل از این مراکز و زمینهساز آسیبهای بسیاری در سطح محدوده شده است.
شکل 1- اهم کاربریهای سطح محدوده
وجود بازار گل و گیاه محلاتی به عنوان عنصری ویژه در ناحیه 5 سبب تأثیرات متعددی بر محیط پیرامونش شده است. این بازار با عملکرد فرامنطقهای، روزانه جمعیت زیادی را به خود جلب میکند. این در حالی است که با وجود پویایی فعالیتی و کارکردی، به سبب وجود کاستیهای زیرساختی و خدماترسانی به مشتریان، بهرهبرداریهای مناسب از این فعالیت به عمل نمیآید. بر اساس نتایج پژوهش انجامشده با موضوع چالشهای بازار گل و گیاه شهید محلاتی(2)، کمبود تسهیلاتی مانند پارکینگ در تضعیف نقش مکان این بازار از جمله عوامل تأثیرگذار با وزن بالا بوده است (ر.ک: رضابیگی، 1397). ناکامی در پیدا کردن محل پارک و ترافیک شدید به منزله منصرف شدن فرد و مراجعه به مراکز دیگر میشود. از اینرو لازم است تدابیری اعمال شود که با برطرف کردن معضلات، محیطی مناسب جهت خرید و فروش گل ایجاد شده، در این میان به بهرهوری اقتصاد بالا دست یافت. در این زمینه اجرای طرح احداث پارکینگ از سوی شهرداری منطقه، پاسخی به نیازهای شهروندان درباره مشکلات ترددی، پویایی محدودۀ تجاری و افزایش شاخصهای حملونقل پایدار شهری و دسترسی متوازن به خدمات شهری در راستای ایجاد شهری زیستپذیر خواهد بود.
ارزیابی و پایش، بخشی جداییناپذیر در سیستمهای پویا محسوب میشود. حاکم ساختن ارزیابی بر فرایند اجرای پروژه در شهر، سبب تحقق اهداف مثبت و کاهش یا حذف تبعات احتمالی آن پروژه خواهد شد. اگر اجرای پروژههای احداث پارکینگ عمومی در سطح شهری همچون تهران بدون توجه به تأثیرات و روابط متقابل پروژه و محیط اجرای آن صورت گیرد، نهتنها ممکن است از مشکلات موجود نکاهد، بلکه خود باعث مشکلات عدیده و مسائل حلنشدنی نیز میشود. بنابراین ضرورت دارد که تمامی عوامل مرتبط، مورد مطالعه و توجه قرار گیرد تا با مشخص نمودن جهتگیریهای لازم برای مدیران و برنامهریزان شهری بتوان بهترین نتیجه را از اجرای پروژه به دست آورد. توجه به مقولههای اجتماعی و لحاظ کردن آن در الگوی پیشرفت و توسعه، جنبههای مختلفی دارد که یکی از جنبههای یادشده، بررسی پیامدها و دستاوردهاست. این فرآیند توسعه، مبتنی بر بیشترین منافع و کمترین هزینههاست. ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی میتواند «به توسعه پايدار و همه‌جانبه، ارتقای كيفيت زندگي، كاهش محروميت و توسعۀ برابري اجتماعي درون‌نسلي و بين‌نسلي، افزايش بازدهي مداخلات توسعه‌اي، استفاده بهينه از منابع، تنوع فرهنگي و انسجام اجتماعي و همچنين پيشگيري از مسائل اجتماعي و فرهنگي کمک کند» (ونكلي، 1388: 3).
پژوهش حاضر ابتدا با بررسی استانداردها و آمار مرتبط با پارکینگهای عمومی به شناسایی دامنۀ نیازها و مشکلات ساکنان و مراجعان به سطح محدوده پرداخته است و در گام بعدی با شناخت پیامدهای احداث پارکینگ ضمن پیشنهاد مکان مناسب برای احداث، به شناسایی عوامل محدودکننده و کاهش عوارض آسیبها میپردازد.
ادبیات تجربی
با بررسی مقالات و پژوهشهای انجامشده داخلی با موضوع احداث پارکینگ، این مطالعات را میتوان در دو حوزه بررسی نمود: دستهای که به تعیین مکانیابی احداث پارکینگ اختصاص دارند که با توجه به نتایج پژوهشهای یادشده، مکانیابی نشدن مناسب پارکینگها باعث شده که مردم تمایلی به استفاده از آنها نداشته باشند که نتیجۀ آن، تشدید ترافیک و مشکلات جانبی دیگر است. در بیشتر این مطالعات، پارامترهای تأثیرگذار در مکانیابی پارکینگ شناسایی شده و با وزندهی به هر کدام از آنها، مکان بهینه برای پارکینگ تعیین شده است و دسته دوم با نگاه اجتماعی به موضوع پارکینگ پرداختهاند. عمده پژوهشهای انجامشده در سالهای اخیر مربوط به نحوۀ مکانیابی بهینۀ پارکینگهای عمومی بوده و کمتر با دیدگاه اجتماعی به این موضوع پرداخته شده است. در زیر به چند نمونه از پژوهشهایی که در سالهای اخیر با دیدگاه اجتماعی به موضوع پارکینگ پرداختهاند و با اهداف پژوهش حاضر همسو بودهاند، اشاره شده است.
الوانچی و مقدم (1398) با بررسی استانداردها و آمار مرتبط با پارکینگهای عمومی بر وجود مشکل پارک خودرو در تهران صحه گذاشتند و سپس با مراجعه به صاحبان خودرو، دامنۀ مشکلاتی را که نبود فضاهای پارک خودرو برای آنها به وجود آورده است، شناسایی کردند. نتایج بهدستآمده حاکی از تأثیرات منفی اجتماعی - روانی کمبود پارکینگ بر زندگی شهروندان تهرانی بوده است.
عبداللهی (1398) در پژوهش خود نشان داد که ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی ساکنان محدوده مورد مطالعه (محله یافتآباد) به گونه‌ای است که اگر در واگذاری پارکینگهای احداثی، شرایط اقتصادی و اجتماعی ساکنان مورد توجه قرار نگیرد، نهتنها تحقق هدفهای این پروژه را با مشکل مواجه میکند، بلکه میتواند پیامدهای منفی زیادی را نیز به دنبال داشته باشد. باید مکانیسمهای واگذاری عادلانه پارکینگها طراحی شود و ضمن تقویت هماهنگیهای درونسازمانی و بینسازمانی، بر مردممحوری و مشارکتی شدن پروژه تأکید شود.
علیخواه (1393) به بررسی تأثیر احداث پارکینگ طبقاتی شریف در محدودۀ اجرای طرح پرداخته است. نتایج نشان داد که تأثیراتی نظیر افزایش امنیت، افزایش کیفیت زندگی، تقویت مفهوم و نظام محلهای، افزایش سرمایۀ اجتماعی، افزایش نظم، تأثیر مثبت بر جامعهپذیری کودکان، کاهش استرس، بهبود سیما و منظر شهری، کاهش آلودگی صوتی و هوا، سهولت تردد و کاهش خطرات از جمله تأثیرات احداث پارکینگ بوده است.
در زمینه مطالعات خارجی انجامشده نیز الکساندری3 (2020) در مقالهای به بررسی تأثیر کمبود فضای پارک در ازدحام و شلوغی فضاهای شهری یونان پرداخته است. تأکید او بر طراحی و ساخت پارکینگها داخل ساختمانها بوده است. همچنین از طریق مقایسۀ میان انواع پارکینگها به این نتیجه رسید که پارکینگ حاشیهای، ناپایدارترین گزینه و ایجاد فضای پارکینگ داخل ساختمانها، پایدارترین گزینه برای منظر شهری محسوب میشود.
منجراسنا4 (2017) در مقالهای با استفاده از یک مدل ارزیابی شبیهسازی به بررسی تأثیر سیستمهای حملونقل هوشمند (ITS) روی مدیریت پارکینگ شهری میپردازد. در این مقاله، پارکینگهای هوشمند به عنوان راهحلی که میتواند زمان صرفشده خودروها را به منظور جستوجوی دسترسی به پارکینگ کاهش دهد، تأکید شده است. در این زمینه کاهش انتشار منوکسید کربن، کاهش مصرف سوخت و بازگشت سرمایۀ اوپراتور در کمتر از یکسال، از پیامدهای اجرای این طرح برآورد شده است.
کایسیدو5 (2010) به بررسی تأثیر مدیریت اطلاعات در دسترسی پارکینگ بر کاهش مدتزمان سرگردانی پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که مدتزمان صرفشده برای جستوجوی پارکینگ و فاصلۀ پیادهروی بین پارکینگ تا مقصد مورد نظر، تأثیر بسزایی در تقاضای پارکینگ دارد.
مرور ادبیات خارجی و داخلی با دیدگاه اجتماعی، نشاندهنده این موضوع است که در همه این پژوهشها بر زمان و سوخت به عنوان دارایی باارزش شهروندان تأکید شده که در طول یافتن جای پارک به هدر میرود. همچنین نتایجی نظیر اختلال در محیط پیرامون، افزایش امنیت، کاهش ترافیک، صرفهجویی در زمان، کاهش آلودگی هوا و افزایش زیبایی منظر شهری از نتایج مشترک بهدستآمده از احداث پارکینگها بوده است. در اکثر مطالعات خارجی، ارجحیت با ساخت پارکینگهای طبقاتی به دلیل استفاده بهینه از فضا و حذف خودورها از منظر شهری بوده است. همچنین بر اجرای سیستمهای مدیریت هوشمند به عنوان یکی از مهمترین ابزار مؤثر در مدیریت شهرها و کنترل ترافیک تأکید شده است. در این پژوهش سعی بر این است که ضمن شناسایی تأثیرات و پیامدهای اجتماعی احداث پارکینگ در ابعاد مختلف آن با رعایت استاندارها و معیارهای علمی به مکانیابی پارکینگ در محدودۀ مورد مطالعه نیز پرداخته شود.
ادبیات نظری
پارکینگ عبارت است از محلهایی که وظیفۀ جمعآوری ترافیک ساکن را از خیابانها بر عهده دارد. امروزه با افزایش چشمگیر تعداد خودروها و نیاز مبرم به محل پارک خودروها، ایجاد محلهایی برای جمعآوری ترافیک ساکن به یک نیاز اساسی در شهرها تبدیل شده است. به این ترتیب ایجاد پارکینگهای عمومی به عنوان یکی از برنامههای اصلی در کنترل و مدیریت ترافیک مطرح شده است (یغفوری و دیگران، 1395: 178).
پارکینگها بر اساس موقعیت مکانی به دو دسته پارکینگهای حاشیهای و پارکینگهای غیر حاشیهای تقسیمبندی میشود. در کشورهای مختلف، از انواع پارکینگها اعم از پارکینگهای خیابانی، همسطح، طبقاتی، بامی و مکانیزه که همه زیرمجموعه پارکینگهای حاشیهای و غیر حاشیهای است، استفاده میشود. مشخصات عملکردی پارکینگهای حاشیهای و غیر حاشیهای را میتوان از منظر استفادهکنندگان، صاحبان، ادارهکنندگان و نحوۀ استفاده از آنها بررسی کرد (کرمانشاهی و دیگران، 1397: 5).
پارکینگهای حاشیهای: این پارکینگها در حاشیه خیابانها قرار گرفته، فضای کنار خیابان را اشغال میکنند. این وضعیت میتواند مشکلاتی را برای معابر شهری و تردد خودروها به وجود آورد. در این دسته از پارکینگها، تداخل ورود و خروج خودروها جهت پارک با جریان عبوری از کنار آنها و مشکلات پیشآمده ناشی از آن، نمود بارزتری دارد (کرمانشاهی و دیگران، 1397: 6). از معایب این پارکینگها میتوان به افزایش احتمال وقوع تصادفات، کاهش ظرفیت معابر و تقاطعها و آلودگی هوا اشاره داشت.
پارکینگهای غیر حاشیهای: پارکینگهایی هستند که در خارج از سطح سوارهرو به صورت همسطح یا طبقاتی ساخته میشوند. با توجه به آنکه توقف وسایل نقلیه در این پارکینگها در خارج از سطح سواره انجام میشود، سطح سوارهرو را اشغال نمیکنند و از اینرو ظرفیت معابر را بهویژه در محدودههای مرکزی شهر تحت تأثیر قرار نمیدهد. انواع پارکینگهای غیر حاشیهای به صورت پارکینگهای مسطح، زیرزمینی، مکانیزه و طبقاتی ساخته میشوند. پارکینگهای طبقاتی، تمام یا بخشی از ساختمان است که برای پارک خودروها در چندین طبقه طراحی شده است. در مناطقی که کمیابی و گرانی زمین، اجازه گسترش مکانهای پارک در سطح را نمیدهد، در این نوع پارکینگها بهازای یک محدوده معین زمین، تعداد وسیله نقلیه بیشتری امکان پارک خواهند یافت. امروزه استفاده از پارکینگهای طبقاتی زیرزمینی نیز به منظور استفاده بهینه از فضای زیرزمین ساختمانها و جلوگیری از تخریب منظر شهری مورد توجه قرار گرفته است (همان: 7).
شاخصهای مهم شناسایی مکان پارکینگ: محدود بودن زمین مناسب برای ساخت پارکینگهای عمومی و همچنین ضرورت ساخت پارکینگ و احساس نیاز مبرم به آن باعث میشود تا انتخاب یک مکان مناسب برای ساخت پارکینگ، جزء مسائل قابل تأمل باشد و اهمیت خاصی پیدا کند. محل مناسب برای یک پارکینگ، محلی است که علاوه بر اینکه به مراکز مورد نظر رانندگان نزدیک باشد، باعث ایجاد ترافیک و بینظمی در سطح شهر نگردد. به طور کلی میتوان مکانیابی پارکینگ را اینگونه تعریف نمود: «مکانیابی پارکینگ یعنی یافتن محلی مناسب برای احداث پارکینگ که هم از لحاظ هزینه و هم از نظر پاسخگویی به نیازهای منطقه مورد مطالعه، مکان بهینه باشد». درباره مکانیابی پارکینگهای شهری نیز معیارهای مختلف با شدت تأثیرهای متفاوتی وجود دارد. از جمله مهمترین این معیارها میتوان نزدیک بودن به مراکز جذب سفر از قبیل مراکز تجاری عمده، مراکز بهداشتی، درمانی و نزدیک بودن به شبکههای معابر اصلی شهر که دارای مشکل ترافیک هستند و ظرفیت پذیرش بار ناشی از ورود و خروج خودروهای پارکینگ عمومی اشاره کرد. همچنین پارکینگهای احداثی باید با توپوگرافی شهر ترکیب شوند و نوع پارکینگ بر اساس شرایط محیطی خاص شهر انتخاب شود و تقاضای پارکینگ را مرتفع سازد. جانمایی پارکینگها باید بر اساس مزایای اقتصادی و اجتماعی مستقیم، مزایای غیر مستقیم اقتصادی، اثرات محیطزیستی و پایداری شهری باشد (حسنپور، 1397: 115).
حملونقل پایدار: حملونقل پایدار، یکی از بخشهای اصلی شناساییشده در رویکرد توسعۀ پایدار اجتماعی است. علت مهم بودن مبحث حملونقل شهری در رویکرد توسعۀ پایدار، مسئلهساز بودن نظام حملونقل شهری امروزی با توجه به مسائل اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی آن است؛ زیرا امروزه مشکلات و نارساییهای عمدهای در حملونقل شهری گریبانگیر اقتصاد، اجتماع و محیطزیست شهری به عنوان شاخصهای اصلی پایداری است که توجه به مبحث پایداری در این حوزه را بیش از پیش ضروری جلوه میدهد. رویکرد حملونقل پایدار با هماهنگ کردن سیاستگذاری در زمینههای برنامهریزی کاربری اراضی و حملونقل در جستوجوی یافتن توازنی میان کیفیتهای محیطی، اجتماعی و اقتصادی در زمان حال و آتی است (سرور و امینی، 1392: 27).
با توجه به ارتباط مستقیم پارکینگ با حملونقل شهری برای رسیدن به یک چارچوب سیاست پارکینگ پایدار، ابتدا این سیاستها باید در قالب حملونقل پایدار و اهداف آن باشد. اصطلاح حملونقل پایدار از دو دهه پیش وارد دانش تخصصی مطالعات شهری شد که مفهوم آن را میتوان به طور خلاصه برگرفته از تعریف اصلی توسعۀ پایدار چنین دانست: حملونقل پایدار، مجموعهای از سیاستها و دستورالعملهای یکپارچه، پویا، پیوسته و در بردارنده اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی است که توزیع عادلانه و استفادۀ مؤثر از منابع را جهت رفع نیازهای حملونقل جامعه و نسلهای آتی به همراه دارد. ویژگی حملونقل پایدار در شورایی از اتحادیه اروپا متشکل از وزیران حملونقل، اینگونه مطرح شده است: «حملونقل پایدار، دسترسیهای اساسی و ایمن را برای ایجاد بستری جهت توسعه شرکتها، اجتماع و برای ملاقات آنها فراهم میکند. همچنین این دسترسیها به نحوی است که سلامت انسان و اکوسیستم و عدالت بیننسلی و فرانسلی را ارتقا دهد» (کرمانشاهی و دیگران، 1397: 17).
نظریه حملونقل دارای مؤلفههای متعددی در زیرمجموعۀ اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی است. در گزارش بانک جهانی (1996)، حملونقل پایدار و ارکان آن به شرح زیر بیان شده است:
ـ رکن اقتصادی و مالی که شامل مناسب بودن ساختار سازمانی، اقدامات و سرمایهگذاری برای ساختهای حملونقل است.
ـ رکن محیطزیستی و اکولوژیکی که شامل بررسی چگونگی سرمایهگذاری برای حملونقل و انتخاب اشکال مختلف آن است و روی کاهش مصرف انرژی و انتشار آلایندهها اثر میگذارد.
ـ رکن اجتماعی که بر کافی بودن دسترسی به خدمات حملونقل برای همه اقشار جامعه، امنیت، آسایش و آرامش شهروندان در قبال پدیده حملونقل تأکید دارد (سرور و امینی، 1392: 28).
زیستپذیری: در قرن بیستم در پاسخ به بحرانهای موجود در شهرها، نظریهها و رویکردهای مختلفی برای خروج از مسائل ارائه شد. یکی از این نظریهها، رویکرد شهر زیستپذیر است. بر پایۀ مرور ادبیات، زیستپذیری، یکی از راههای توصیف راهحلهای دولتهای محلی یا رسیدن به اهداف توسعه پایدار محسوب شده است. زیستپذیری اساساً از اواخر قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته است. جین جاکوبز و اپلیارد به مفهوم زیستپذیری به عنوان یکی از رویکردهای دستیابی به محیط شهری قابل زیست و باکیفیت تأکید کردند. هدف اصلی آنها، بهبود کیفیت فضاهای شهری با مقیاس انسانی در شهرهای مدرن بود (سلیمانی مهرنجانی و دیگران، 1395 47).
زیستپذیری، یکی از بزرگترین ایدههای برنامهریزی شهری در دوران معاصر دانسته شده است. به طور کلی شهر زیستپذیر شامل مجموعه متنوعی از موضوعات مختلف است که به وسیله برخی اصول راهنما بیان میشود. زیستپذیری در معنای اصلی و کلی خود به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی است و در واقع همان دستیابی به کیفیت برنامهریزی شهری خوب یا مکان پایدار است و شامل نماگرهای قابل اندازهگیری بسیار متنوعی است که معمولاً تراکم، حملونقل، امنیت و پایداری اجزای ثابت آن را تشکیل میدهند. زیستپذیری به یک سیستم شهری که در آن به سلامت اجتماعی، کالبدی و روانی همه ساکنانش توجه شده است، اطلاق میشود؛ زیرا زیستپذیری صرفاً پیامد ملموس شرایط بسنده و مطلوب شهری نیست، بلکه پیامدی قابل لمس از ادراک مردم از زندگی شهری است. یک شخص باید هم شهر روی زمین و هم شهر موجود در اذهان را در نظر بگیرد. زیستپذیری به سیستم شهری سالم، امن، با دسترسی مناسب اطلاق میشود که کیفیت بالای زندگی و محیطی جذاب برای شهروندان به ارمغان میآورد و اصول اساسی این مفهوم شامل دسترسی و مشارکت است که مفاهیم مربوط به زیستپذیری بر مبنای آن شکل میگیرند (ساسانپور و دیگران، 1397 241).
معیارهای زیستپذیری همچنین با توجه به شرایط مکانی و زمانی مختلف، متفاوتند. بنابراین قابل تعویض با یکدیگر نیستند و باید توسط مردم در مکانها و مقیاسهای زمانی مختلف مورد درک و سنجش قرار گیرند. دسترسی، برابری و مشارکت که مفاهیم مربوط به زیستپذیری است، بر مبنای آنها شکل میگیرد. مهمترین اصول و ویژگیهای یک شهر زیستپذیر عبارتند از: زیرساختها (حملونقل، ارتباطات، آب و بهداشت)، غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل راضیکننده و فضای سبز و پارکها، دسترسی به خدمات و امکانات باکیفیت (سلیمانی مهرنجانی و دیگران، 1395: 32).
اجرای طرح احداث پارکینگ در محدودۀ مورد مطالعه میتواند به صورت همزمان در ابعاد اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، محیطزیستی و کالبدی در جامعۀ هدف تأثیرگذار باشد که در هر یک از ابعاد، متغیرهای تأثیرپذیر خود را در برخواهند داشت. از آنجا که دسترسی مطمئن شهروندان به نقاط مختلف شهر و بهرهمندی از کاربریهای گوناگون موجود در سطح شهر از مهمترین ویژگیهای محیط شهری مطلوب است، میتوان به اهمیت رابطۀ برنامهریزی شهری و حملونقل پی برد. ناکارآمدی سیستم حملونقل شهری و در زیرمجموعۀ آن، کمبود فضاهای پارک، عوارض جدی محیطی و پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت و باعث ناکارآمدی عملکرد شهری میشود. رویکرد اصلی در مدیریت حملونقل و ترافیک، تمرکز بر حملونقل پایدار است که میتواند داشتن شهری زیستپذیر را میسر